مقدمه
یکی از مهم‌‌‌‌‌‌‌‌ترین عواملی که سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران همواره مد نظر دارند؛ پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی بازار سرمایه است. جهت بررسی شرایط بازارهای مالی، شاخصهای گوناگونی مورد استفاده قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند که مرسوم‌‌‌‌‌‌‌‌ترین آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها، شاخصهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر می‌‌‌‌‌‌‌‌باشند. این شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها جنبه‌‌‌‌‌‌‌‌های متفاوتی را برای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی آینده بازار، نظیر انتظارات سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران، تغییرات ماهیانه قیمت‌‌‌‌‌‌‌‌ها و حجم تولید، قدرت معاملات سهام و … مورد بررسی قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. در این گزارش سعی داریم به معرفی برخی از شاخصهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر پرکاربرد در دنیا بپردازیم.
شاخص مدیران خرید (PMI)، به عنوان یکی از مهم‌‌‌‌‌‌‌‌ترین شاخصهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر، به انتشار عملکرد شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌های تولیدی و خدماتی به صورت ماهانه می‌‌‌‌‌‌‌‌پردازد. شاخص نوسان (VIX) و شاخص نوسان ضمنی FTSE 100، انتظارات سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران از آینده بازار سهام را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. در شاخص مهم ترس و طمع چندین عامل برای بررسی روند بازار نظیر حجم معاملات، شاخص نوسان، اسپرد اوراق قرضه و … ، محاسبه میشود. در ادامه به معرفی برخی شاخصهای مشابه نیز خواهیم پرداخت.
معرفی برخی شاخصهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر مهم
1.شاخص مدیران خرید (PMI)
این شاخص برای نخستین بار در سال 1948، در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. PMI در اولین روز کاری هر ماه در ساعت 10صبح نیویورک (18:30 به وقت تهران)، توسط موسسه مدیریت عرضه (ISM) منتشر میشود. در شاخص منتشر شده توسط این موسسه، بیش از 400 شرکت در 20 صنعت مختلف در سرتاسر آمریکا مورد بررسی قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند و ترکیبی از 5 شاخص مهم است. با توجه به گزارش شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌های آماری ناشر شاخص مدیران خرید، وزن هربخش در این شاخص طبق جدول زیر به دست می‌‌‌‌‌‌‌‌آید:
جدول 1– وزن هر معیار در شاخص PMI
|
وزن |
زیرشاخص |
|
30% |
سفارشات خرید |
|
10% |
سطوح موجودی |
|
25% |
سطوح تولید |
|
15% |
تهیه و توزیع کننده‌‌‌‌‌‌‌‌ها |
|
20% |
سطح اشتغال |
هر ماه صدها مدیر در مورد عملکرد فعلی شرکت خود نسبت به عملکرد دوره قبل، مورد سوال قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند. شاخص بیش از 50، رشد و کمتر از 50، تنزل را نسبت به ماه قبل نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. عدد بیان شده در شاخص مرتبط با ماه قبلی است. علاوه بر این گروه مارکیت، به منظور بررسی وضعیت جهانی، شاخص PMI را برای بیش از 40 کشور منتشر می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. شاخص مدیران خرید برای دو بخش تولیدی و غیرتولیدی منتشر میشود. شاخص PMI تولیدی بسیار مهم‌‌‌‌‌‌‌‌تر از شاخص PMI غیر تولیدی است؛ زیرا عملکرد بخش تولیدی جامعه در سایر بخش‌‌‌‌‌‌‌‌ها نیز بسیار تاثیرگذار است.
2. شاخص نوسانات (VIX / شاخص ترس سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذار)
شاخص نوسان یا VIX یک اندیکاتور برای مشخص نمودن میزان نوسان انتظاری بازار در آینده است. به این شاخص، شاخص ترس سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذار نیز گفته میشود. این شاخص، در واقع انتظارات معامله‌‌‌‌‌‌‌‌گران در مورد شاخص سهام S&P500 برای آینده را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد و بر اساس معاملات انجام شده بر روی اختیار خرید و فروش شاخص S&P500 برای 30 روز آینده در بورس اختیارات شیکاگو CBOE بنیان نهاده شده است و از هر دو اختیار خرید و فروش برای محاسبه استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌نماید. البته VIX صرفاً نشانگر ریسک و ترس نیست، بلکه عوامل بسیاری مانند نقدشوندگی، تعداد معاملات، تعداد معامله‌‌‌‌‌‌‌‌گران و غیره، می‌‌‌‌‌‌‌‌تواند این شاخص را تحت تاثیر قرار دهد.
این شاخص نوعی محاسبه آماری موسوم به تخمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گر است که با استفاده از روش کرنل هموار شده، محاسبه شده و بر حسب درصد نشان داده میشود. دلیل استفاده از اختیار معامله در محاسبه این شاخص این است که در قیمت‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری اختیارها، نوسانات لحاظ می‌‌‌‌‌‌‌‌گردند. لذا اختیارها می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند مبنای مناسبی جهت محاسبات باشند.
3.شاخص نوسان ضمنی (FTSE100 IVI) FTSE 100
این شاخص نوعی شاخص نوسان است که نوسان ضمنی 30،60،90،180 و360 روزه شاخص FTSE100 را اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. امید ریاضی نوسان با استفاده از قیمت بازاری اختیار در زیان محاسبه میشود. این شاخص نیز مانند شاخص VIX به محاسبه نوسنات ضمنی اختیار معامله می‌‌‌‌‌‌‌‌پردازد. زیرا قیمت اختیار، انتظار بازار از نوسان آینده را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. برای محاسبه این شاخص در فرمول بلک شولز قیمت اختیار به عنوان جزء معلوم معادله (قیمت بازار اختیار معامله) و نوسان‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری دارایی پایه مجهول در نظر گرفته شده و محاسبه می‌‌‌‌‌‌‌‌گردد. پایین بودن مقدار این شاخص، نشان‌‌‌‌‌‌‌‌دهنده انتظار ثبات از بازار سرمایه و بالا بودن آن انتظارات سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران در خصوص افزایش نوسانات آینده قیمت دارایی پایه را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. بنابراین از آن‌‌‌‌‌‌‌‌جا که این شاخص انتظارات در خصوص آینده را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد؛ نوعی شاخص پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر محسوب میشود.
4. شاخص ترس و طمع (FGI)
سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران همواره با دو احساس بر روی بازار تاثیر می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارند: حس ترس و طمع. ترس سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران باعث پایین آمدن قیمت سهام زیر ارزش ذاتی آن میشود. برعکس این موضوع، طمع جهت به دست آوردن سود بیشتر، باعث افزایش قیمت دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌ها به بالای ارزش ذاتی آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها میشود. این شاخص ترکیبی از 7 شاخص تکنیکال و بنیادی است. عوامل مورد نظر در محاسبه این شاخص عبارتند از:
- مومنتوم قیمت سهام: شاخص S&P500 در مقابل میانگین متحرک 125 روزه آن. (شاخص SPX)
- قدرت قیمت سهام: خالص تعداد برخوردهای سهام‌‌‌‌‌‌‌‌های بورس نیویورک با سقف و کف دوره 52 هفته‌‌‌‌‌‌‌‌ای.
- حجم:حجم سهام مبادله شده در قیمت‌‌‌‌‌‌‌‌های افزایشی نسبت به حجم آن در قیمت‌‌‌‌‌‌‌‌های کاهشی.
- اختیارهای خرید و فروش: نسبت اختیارهای خرید و فروش، این نسبت حجم معاملات اختیارهای خرید صعودی و اختیارهای فروش نزولی را مقایسه می‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
- تقاضای قرضه بنجل: اسپرد میان بازدهی قرضه‌‌‌‌‌‌‌‌های با رتبه عالی نسبت به اوراق بنجل.
- نوسانات بازار: برای بررسی نوسان، از معیار VIX استفاده میشود.
- تقاضای پناهگاه امن: تفاوت بازدهی قیمت سهام و اوراق خزانه
5. شاخص ریسک شکست (Crash-risk index)
داده‌‌‌‌‌‌‌‌های تاریخی، اطلاعات نسبتاً مناسبی در زمینه احتمال وقوع بحران و سقوط بازار سرمایه نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند. شاخصهای پیشرو می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند به منظور تخمین ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌های آینده مورد استفاده قرار گیرند. شاخص ریسک شکست نیز با استفاده از داده‌‌‌‌‌‌‌‌های تاریخی، به منظور برآورد ریسک بازار سرمایه آمریکا از 10 عامل به منظور بررسی نوسان و بازدهی شاخص S&P500 استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌نماید. در ذیل خلاصه‌‌‌‌‌‌‌‌ای از 10 عامل مذکور، بیان گردیده است.
- نوسان یک ساله بازدهی شاخص S&P500 با استفاده از محاسبه بازدهی دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای غلتان یک ساله.
- شاخص VIX
- مومنتوم با خطای تعدیل شده: این فاکتور معیارهایی جهت مقایسه پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی ساده نوسان با نتایج واقعی، ارائه می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
- اسپردهای اعتباری: برمبنای گزارشات مریل لینچ.
- مقایسه میانگین متحرک 10 روزه شاخص S&P 500 با داده‌‌‌‌‌‌‌‌های تاریخی. فرض بر این مبنا است که زمانی‌‌‌‌‌‌‌‌که میانگین متحرک فعلی به کمتر از صدک پنجم در دوره 252 روزه می‌‌‌‌‌‌‌‌رسد، وقوع ریسک ارزیابی میشود.
- افتادن شاخص S&P500 تا زیر صدک 50 ام.
- آزمون کمی برای بررسی ریسک وجود حباب در شاخص.
- آزمون کمی برای بررسی وجود رژیم خرسی (نزولی) در بازار.
- نماینده‌‌‌‌‌‌‌‌ای بر مبنای ارزشگذاری بنیادی بازار بر مبنای بازدهی3، 4 و 5 سال اخیر. برخی تحلیلگران معتقدند یک سنجه بر مبنای بازدهی، که عملکرد میان مدت بازار نمایش دهد، راهنمای خوبی جهت ارزشگذاری بازار است.
- یک نماینده بر مبنای بازار جهت تخمین ریسک تجاری آمریکا.
مقدار این شاخص به عنوان احتمال شکست بازار بیان شده، در نتیجه بین صفر و یک مقدار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد. هرچه این مقدار به یک نزدیک‌‌‌‌‌‌‌‌تر شود، احتمال شکست بازار بالاتر میرود. مقادیر کمتر از 0.5 حاکی از پایین بودن احتمال شکست بازار است.
6. شاخص کالاهای اساسی در جهان: CRB
این شاخص در حال حاضر دربرگیرنده قردادهای آتی 19 کالای اساسی که نرخ آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها در بورس‌‌‌‌‌‌‌‌های NYMEX، CBOT، LME، CME و COMEX موجود است، می‌‌‌‌‌‌‌‌باشد. CRB شاخصی پویا است؛ به این معنی که فعالیت‌‌‌‌‌‌‌‌ها و ساختار بازار در هنگام تغییرات بازار، به طور پیوسته در این معیار قابل تشخیص است. هر چند این شاخص در حدود ۵۰ سال است جزو فاکتورهای مهم برای تصمیم‌‌‌‌‌‌‌‌گیری در کشورهای صنعتی به کار میرود، اما تاکنون در بین اقتصاددانان‌ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است و همچنین در میان فعالان اقتصادی شاخصی ناآشنا محسوب میشود. دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌های استفاده شده در محاسبات این شاخص در 4 گروه دسته‌‌‌‌‌‌‌‌بندی می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند که هر کدام وزن خاصی دارد.
7. شاخص کامودیتی بلومبرگ (BCOM)
این شاخص، شاخص قیمتی ۲۲ مواد اولیه مختلف را مورد بازنگری قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. کالاهای اساسی که در شاخص مورد محاسبه قرار می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند عبارتند از: گاز طبیعی، نفت خام WTI، نفت برنت، دیزلULS، بنزین بدون سرب، ذرت، سویا، گندم، روغن سویا، گندم قرمز زمستانی، مس، آلومینیوم، روی، نیکل، طلا، نقره، شکر، قهوه، پنبه، هویج و گاو زنده
8. شاخص اعتماد به بازار سهام بارن
این شاخص بیانگر احساس سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران نسبت به شرایط مالی و اقتصادی و انتظار آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها از آینده است. این شاخص با تقسیم میانگین بازدهی اوراق قرضه با رتبه عالی در لیست رتبه‌‌‌‌‌‌‌‌های اعتباری بارن بر میانگین بازدهی اوراق قرضه با رتبه معمولی به دست می‌‌‌‌‌‌‌‌آید. افزایش اختلاف میان این بازدهی‌‌‌‌‌‌‌‌ها بیانگر عدم اعتماد سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذار به بازار است. کاهش این اختلاف نشان‌‌‌‌‌‌‌‌دهنده بالا بودن اعتماد مصرف کنندگان به بازار است.
جمع‌‌‌‌‌‌‌‌بندی
طبق تحقیقات به عمل آمده، سیاستگذاران در کشورهای گوناگون، به استفاده از شاخصهای مختلفی نظیر PMI و VIX می‌‌‌‌‌‌‌‌پردازند و از آن‌‌‌‌‌‌‌‌جا که این شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر هستند؛ با استفاده از آن می‌‌‌‌‌‌‌‌توان تغییرات قیمتی و روند متغیرهای اصلی در بازار سرمایه را پیش‌‌‌‌‌‌‌‌بینی نمود. شاخصهای پیش‌‌‌‌‌‌‌‌نگر در بازارهای مالی سراسر دنیا کاربرد فراوانی دارند. در این گزارش، به معرفی اجمالی برخی از پرکاربردترین شاخصهای بازار سرمایه، نحوه محاسبه آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها و تفسیر مقدار شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها پرداخته شد. مهم‌‌‌‌‌‌‌‌ترین نکته در استفاده از این شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها آشنایی با نحوه تفسیر مقادیر شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌ها است.