فرزاد فروغی مجد
کارشناس صندوق تثبیت بازار سرمایه
صندوقهای سرمایهگذاری
در این مطلب میخوانید:
- صندوقهای سرمایهگذاری و انواع آن
- ارکان صندوقهای سرمایهگذاری و وظایف آنها
- نحوه دسترسی به اطلاعات صندوقها و وبسایتهای مرتبط
- اطلاعات اماری صندوقهای سرمایهگذاری
طی ماههای گذشته بازار سرمایه ایران شاهد فصلی نو در شکوفایی و بالندگی خود بوده و افزایش بیسابقه تعداد کدهای معاملاتی و ورود حجم قابل توجه نقدینگی توسط سرمایهگذاران حقیقی، شاهدی بر این مدعاست. بهطوریکه میزان مشارکت کدهای حقیقی در عرضهی اولیه سی بهمن ماه از یک میلیون و چهارصدهزار کد حقیقی عبور کرد.
افزایش توجه به بازار سرمایه نوید روزهای روشنی را برای این بازار بهعنوان مجرایی مطمئن برای هدایت نقدینگی سرگردان به سمت تولید میدهد که حاصل فرهنگسازی و اطلاعرسانی متولیان و اهالی بازارسرمایه در سالهای اخیر بودهاست. با این حال باید کوشید تا با اطلاعرسانی و آموزشهای لازم به سهامداران جدید، به رشد بازار در مسیر صحیح کمک کرد تا اعتماد ایجاد شده به بازار سرمایه در بلندمدت نیز حفظ شده و شاهد رشد و بالندگی مستمر آن باشیم.
با توجه به توضیحات فوق در خصوص اضافه شدن خیل عظیمی از سرمایهگذاران تازهوارد به بازار سرمایه، در این نوشتار سعی داریم با معرفی و بررسی رویکرد سرمایهگذاری غیر مستقیم و مقایسه آن با رویکرد سرمایهگذاری مستقیم، خواننده آشنایی لازم در مورد این رویکرد کمترشناخته شده بدستآورد.
سرمایهگذاری مستقیم
در روش سرمایهگذاری مستقیم سرمایهگذار پس از دریافت کد معاملاتی از طریق حضور در کارگزاری، یا بصورت تلفنی و یا پنل آنلاین کارگزاری، شخصا اقدام به خرید و فروش سهام و اوراق میکند. این روش نیازمند تجربه، تخصص، صرف زمان و تسلط بر احساسات میباشد و برای افرادی که زمان و تخصص لازم را برای تحلیل شرکتها و بررسی بازار را ندارند، روشی با ریسک بالا محسوب میشود.
سرمایهگذاری غیرمستقیم در این رویکرد سرمایهگذار بجای اقدام مستقیم به خرید و فروش دارایی در بازار سرمایه، از طریق سپردن سرمایه خود به اشخاص دارای تخصص و صلاحیت قانونی اقدام به سرمایهگذاری در این بازار مینماید. در این حالت سرمایهگذار نیازی به صرف زمان و تصمیمبرای خرید یا فروش سهام ندارد و صرفا با بررسی و انتخاب صندوق ویا سبدگردان مد نظر خود، میتواند اقدام به سرمایهگذاری نماید.
انواع سرمایهگذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه
دو روش اصلی سرمایه گذاری غیر مستقیم عبارت است:
- سرمایهگذاری در صندوقهای سرمایهگذاری
- استفاده از خدمات سبدگردانی
صندوقهای سرمایهگذاری مشترک
طبق تعریف بند ۲۰ ماده ۱ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی: “صندوق سرمایهگذاری نهادهای مالی است که فعالیت اصلی آن سرمایهگذاری در اوراق بهادار هست و مالکان آن به نسبت سرمایهگذاری خود، در سود و زیان صندوق شریکاند.”
هدف از تشکیل صندوق، جمعآوری وجوه از سرمایهگذاران و اختصاص آنها به خرید انواع اوراق بهادار به منظور کاهش ریسک سرمایهگذاری، بهرهگیری از صرفهجوییهای ناشی از مقیاس و تأمین منافع سرمایهگذاران است.
فعالیت صندوقهای سرمایهگذاری زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار بوده و ارکان آن را افراد متخصص و با تجربه در بازار سرمایه تشکیل میدهند. صندوقهای سرمایهگذاری با اتکا به تجربه و تخصص مدیران خود، سبدی متنوع از سهام و اوراق بهادار تشکیل داده که امکان کسب بازدهی مناسب وبا ریسک کمتر را فراهم میکنند. یعنی در کنار کسب بازدهی قابل قبول، ریسک را هم به میزان قابل توجهی کاهش میدهند.
زمانی که شما واحدهای صندوقسرمایهگذاری را خریداری میکنید یا به عبارت دیگر در صندوق سرمایهگذاری میکنید، سرمایه شما بخشی از سرمایه صندوق را تشکیل داده و شما به نسبت سرمایه خود از سرمایه کل صندوق، در سود و زیان آن شریک میشوید.
مزایای صندوقهای سرمایهگذاری
- مدیریت حرفهای
صندوقهای سرمایهگذاری، از تحلیلگران و معاملهگران حرفهای برای گردآوری اطلاعات و تحلیل سهام و بازار و گزینش سبد بهینه اوراق بهادار استفاده میکنند. همچنین بهدلیل تجربه وتخصص مدیرانشان، احتمال اینکه تحت تاثیر فضاهای هیجانی و شایعات و اخبار و اطلاعات غلط و جهتدار قرار بگیرند بسیار کمتر از سهامداران کمتجربه میباشد. در نتیجه سرمایهگذاران میتوانند از طریق سرمایهگذاری در این صندوقها فارغ از تحمل استرسها و هیجانات موجود بر بازار سرمایه به سرمایهگذاری کنند.
- کاهش ریسک صندوقهای سرمایه گذاری با متنوع سازی سبد سهام خود، تعداد زیادی از سهام و اوراق را در سبد خود نگهداری میکنند که باعث متنوع شدن سبد و کاهش ریسک سرمایهگذاری میگردد.
- شفافیت اطلاعاتی
صندوقهای سرمایهگذاری تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند و در مقاطع زمانی مشخص ملزم به ارائه گزارش وضعیت سود و زیان و سبد سهام خود به عموم میباشند.
- نقدشوندگیبالاتر
واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری به نسبت سهام نقدشوندگی بالاتری دارند. برای مثال در صورتی که معاملات سهمی برای مدتی تعلیق یا متوقف شود مادامی که سهم مجاز به معامله نشود سرمایهگذار شخصی قادر به فروش و نقد کردن سرمایه خود نخواهد بود ولی این مشکل در خرید و فروش واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری وجود ندارد.
همچنین درصورتی که صندوق ضامن نقدشوندگی داشته باشد، سرمایهگذار در هر زمانی تصمیم بگیرد میتواند اقدام به فروش واحدهای سرمایهگذاری خود بکند. همچنین درصورت نگهداری سبد سهام شخصی درصورتی که سهمی ازداراییهای سرمایهگذار در صف فروش باشد امکان نقد کردن آن بخش از سرمایه دشوار است ولی در صندوقهای سرمایهگذاری این مشکل وجود ندارد.
- صرفه جویی در زمان و هزینه
صندوقها کلیه امور مربوط به گردآوری اطلاعات و تحلیل و گزینش سبد بهینه اوراق بهادار و همچنین امور اجرایی صندوق از قبیل دریافت سود سهام و شرکت در افزایش سرمایه و… را انجام میدهند. در نتیجه نیازی به صرف وقت از جانب سرمایهگذاران نیست. همچنین هزینه بهکارگیری نیروهای متخصص و گردآوری اطلاعات و… به دلیل صرفه جویی ناشی از مقیاس پایینتر است.
انواع صندوقهای سرمایهگذاری
صندوقهای سرمایهگذاری به انواع مختلفی از جمله درآمد ثابت، در سهام ، مختلط، شاخصی، نیکوکاری، اختصاصی بازارگردان، سرمایهگذاری جسورانه، سرمایهگذاری در طلا، صندوق زمین و ساختمان و… تقسیم میشوند که با توجه به ترکیب دارایی و سیاستی که اتخاذ میکنند ریسک و بازدهی متفاوتی دارند. در ادامه سه نوع اصلی این صندوقها معرفی میشوند.
صندوق سرمایهگذاری در سهام
این صندوق برای دستیابی به بازدهی بیشتر از بازدهی متوسط بورس اوراق بهادار تهران طراحی شده است. تغییرات شاخص قیمت و بازدهی نقدی (TEDPIX) معیار محاسبه نرخ متوسط بازدهی بورس تهران است.
حداقل 70 درصد از دارایی این صندوقها به سرمایهگذاری در سهام اختصاص دارد و باقی آن در سرمایهگذاری در گواهی سپرده بانکی و سپرده بانکی و سپرده گواهی کالایی اختصاص دادهمیشود.
در جدول زیر مقررات مربوط به ترکیب داراییهای صندوق سرمایهگذاری در سهام آورده شدهاست.
صندوق سرمایهگذاری مختلط
در این نوع صندوقها به نسبت صندوقهای در سهام سهم بیشتری از سبد دارایی به اوراق اختصاص داده میشود بطوریکه حداقل 40 درصد از داراییهای خود را در اوراق بهادار با درآمد ثابت، گواهی سپرده بانکی و سپرده بانکی سرمایهگذاری میکنند. در نتیجه نسبت به صندوق سرمایهگذاری در سهام ریسک کمتری دارند و به طبع آن بازدهی کمتری را کسب میکنند.
صندوق سرمایهگذاری درآمد ثابت
در صندوقهای درآمد ثابت حداقل 75 درصد از دارایی در اوراق بهادار با درآمد ثابت، گواهی سپرده بانکی و سپرده بانکی سرمایهگذاری میگردد. به همین دلیل این صندوقها مناسب افرادی میباشد که ریسکپذیری کمی داشته و در عین حال مایلند بازدهی کمی بالاتر از سود سپرده بانکی کسب کنند.
صندوقهای سرمایهگذاری از لحاظ نوع معامله
صندوقها از لحاظ نوع معامله به دو نوع قابل معامله و غیر قابل معامله تقسیم میشوند. واحدهای صندوق های غیر قابل معامله بطور مستقیم از طریق شعب صندوقهای سرمایهگذاری قابل خرید و ابطال میباشد. در طرف مقابل واحدهای صندوقهای قابل معامله (ETF[1]) همانند سهام در بازار سرمایه قابل خرید و فروش میباشند.
ارکان اصلی صندوقهای سرمایهگذاری
مجمع صندوق سرمایه گذاری
مجمع صندوق از اجتماع دارندگان واحدهای سرمایهگذاری ممتاز تشکیل میشود و تشریفات دعوت، تشکیل و تصمیمگیری آن در اساسنامه قید شده است. مجمع صندوق میتواند اساسنامه، امیدنامه، مدیر، متولی، ضامن، مدیر ثبت و حسابرس را تغییر دهد. فقط دارندگان واحدهای سرمایهگذاری ممتاز در مجامع صندوق حق رأی دارند..
مدیر صندوق سرمایه گذاری
مدیر صندوق، حداقل سه نفر شخص حقیقی خبره در زمینه مرتبط با سرمایهگذاری در اوراق بهادار را به عنوان «گروه مدیران سرمایهگذاری» صندوق معرفی مینماید تا از طرف مدیر و به مسئولیت وی وظایف زیر را به انجام رساند:
- سیاستگذاری و تعیین خط مشی سرمایهگذاری صندوق و تصمیمگیری در مورد خرید، فروش یا حفظ مالکیت داراییهای صندوق و همچنین تصمیمگیری در مورد مشارکت صندوق در پذیرهنویسی یا تعهد خرید اوراق بهادار در چارچوب مقررات، اساسنامه و امیدنامه صندوق؛
- تعیین قیمت خریدوفروش اوراق بهادار صندوق با رعایت دستورالعمل نحوه تعیین قیمت خریدوفروش اوراق بهادار در صندوقهای سرمایهگذاری، مصوب سازمان، به منظور محاسبه قیمت صدور، ابطال و ارزش خالص داراییهای هر واحد سرمایهگذاری صندوق مطابق مفاد اساسنامه؛
متولی صندوق
وظیفه اصلی متولی، نظارت مستمر بر ارکان ادارهکننده و ارکان نظارتی صندوق در اجرای صحیح مقررات، اساسنامه، امیدنامه و رویههای صندوق به منظور حفظ منافع سرمایهگذاران و طرح موارد تخلف در مراجع رسیدگی و پیگیری موضوع است.
ضامن نقدشوندگی
وظیفه اصلی ضامن آن است که در صورت عدمِ وجود وجوه نقد کافی در صندوق برای پرداخت به متقاضیان ابطال واحدهای سرمایهگذاری عادی، وجوه نقد لازم را به این منظور تأمین نماید. همچنین، ضامن تضمین نموده که در موقع انحلال صندوق، اگر داراییهای صندوق در بازار به فروش نرسد، این داراییها را از صندوق دریافت و ارزش روز آنها را به صندوق پرداخت کند.
وجود ضامن اختیاری است و ممکن است صندوق سرمایهگذاری بدون ضامن باشد.
بازارگردان
بازارگردان مختص صندوقهای قابل معامله بوده و وظیفه آن، حفظ نقدشوندگی واحدهای صندوق قابل معامله است. بدین منظور بازارگردان در چارچوب مقررات مذکور در طول تمامی روزهای معاملاتی اقدام به ارائه سفارش خریدوفروش واحدهای سرمایهگذاری عادی در سامانه معاملاتی بورس یا بازار خارج از بورس مربوطه میکند.
حسابرس
حسابرس باید از درستی ثبت و نگهداری حسابهای صندوق مطمئن شود، گزارشهای عملکرد و صورتهای مالی صندوق را در مقاطع زمانی معین بررسی کرده و راجع به آنها اظهارنظر نماید و بر محاسبه ارزش روز، قیمت صدور و قیمت ابطال واحدهای سرمایهگذاری نظارت نماید.
چگونه در این صندوقها سرمایهگذاری کنیم؟
نحوه خرید واحدهای صندوق بستگی به نوع معامله آن دارد.
صندوقهای غیرقابل معامله:
- مراجعه حضوری به شعب صندوق، ارائه مدارک لازم و پرکردن فرمهای مربوطه.
- درصورت فراهم نمودن زیرساخت توسط صندوق، استفاده از وبسایت هر صندوق، ارائه اسکن مدارک و پر کردن فرمها بصورت آنلاین.
صندوقهای قابل معامله:
با داشتن کد معاملاتی فعال میتوان مانند خرید و فروش سهام عادی بهراحتی اقدام به خرید و فروش واحدهای سرمایهگذاری نمود.
از چه طریقی میتوان لیست و اطلاعات صندوقهای مشترک سرمایهگذاری را مشاهده و مقایسه کرد؟
وبسایت مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران متعلق به شرکت مدیریت فناوری بورس به آدرس fipiran.com اطلاعات بروز شده تمامی صندوقهای پذیرفتهشده در سازمان بورس و اوراق بهادار را از قبیل ارکان صندوق، قیمت خرید و ابطال واحدهای سرمایهگذاری، ترکیب داراییهای صندوق، ارزش خالص داراییهای صندوق، تعداد واحدهای سرمایهگذاری، بازدهی سالانه، سهماهه، شش ماهه و ماهانه و… را ارائه میکند.
از چه طریقی میتوان داراییهای موجود در سبد صندوقهای سرمایهگذاری را مشاهده کرد؟
صندوقهای مشترک سرمایهگذاری بصورت ماهانه گزارشی از صورت وضعیت سرمایهگذاریهای خود منتشر میکنند که بر روی سامانه جامع اطلاع رسانی ناشران (کدال) به آدرس Codal.ir منتشر میشود.
میتوان با مراجعه به این وبسایت و جستجوی نام صندوق به اطلاعات ماهانه پورتفوی صندوق و صورتهای مالی آن دسترسی داشته باشید.
اطلاعات آماری صندوقها
تعداد صندوقها
در مجموع 162 صندوق درآمدثابت،مختلط و در سهام مشغول به فعالیت هستند که در نمودار زیر نسبت تعداد هریک از این صندوقها نمایش داده شدهاست:
خالص ارزش داراییها صندوقهای مشترک سرمایه گذاری
بازدهی صندوقها
میانگین بازدهی صندوقهای سرمایهگذاری در بازه یکساله 3 اسفند 97 الی 3 اسفند 98 به شرح زیر میباشد:
نتیجهگیری
همانطور که در آمار و ارقام مربوط به صندوقها اشاره شد ارزش خالص داراییهای صندوقهای مشترک سرمایهگذاری در سهام و مختلط، مجموعا در حدود 9400 میلیارد تومان میباشد که با توجه به ارزش بازار بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران که بالغ بر 2,000,000 میلیارد تومان میباشد رقم ناچیزی است.
با توجه به اینکه مدیریت صندوقهای سرمایهگذاری بر عهدهی افراد متخصص در حوزه بازار سرمایه میباشد، درصورت فرهنگسازی مناسب و هدایت جریان نقدینگی سهامداران جدید و کمتجربه به سمت سرمایهگذاری در صندوقها شاهد تخصیص کاراتر منابع در بازار و توزیع آن در میان سهام ارزنده و کاهش تعداد سهام بیشارزشگذاری شده خواهیم بود. از طرفی احتمال اینکه سهامداران کمتجربه و غیر متخصص دچار تورشهای رفتاری شده و قربانی هیجانات و اتفاقات مقطعی و جوسازیهای رسانهای شوند بسیار بیشتر است. بنابراین سرمایهگذاری غیرمستقیم علاوه بر مصون نگاهداشتن سرمایه این بخش از سرمایهگذاران، موجب کاهش بروز رفتارهای هیجانی و تودهوار شده و در نتیجه، اعتماد عمومی به بازار سرمایه را افزایش داده و موجبات توسعه پایدار بازار سرمایه فراهم میآورد.
در همین راستا سازمان بورس و اوراق بهادار برنامههای فرهنگسازی و تشویقی برای نهادینهکردن فرهنگ سرمایهگذاری در صندوقهای سرمایهگذاری را در پیشگرفته است. که از جمله آن میتوان به طرح در دست بررسی تخصیص سهمیهی خرید درصدی از سهام عرضههای اولیه به صندوقهای سرمایهگذاری اشارهکرد.
بنابراین توصیه میشود فعالان بازار سرمایه در معرفی و فرهنگسازی هرچه بیشتر این نوع از سرمایهگذاری برنامهریزی مدون و مستمر داشته باشند. همچنین به سرمایهگذاران تازه وارد و یا آن دسته از افراد که قصد ورود به بازار سرمایه را دارند، توصیه میشود در صورتی که زمان و تخصص لازم را برای سرمایهگذاری در بازار سرمایه را ندارند از سرمایهگذاری در صندوقهای سرمایهگذاری و یا از خدمات سبدگردانی استفاده نمایند. همانگونه که در آمارها مشاهده شد میانگین بازدهی صندوقهای سرمایهگذاری در سهام در یکسال گذشته بیش از بازده شاخص کل بودهاست در نتیجه افراد غیر متخصص با سرمایهگذاری در این صندوقها و بدون نیاز به صرف زمان و انرژی و فارغ از تحمل استرسها و هیجانات میتوانند از بازار سرمایه کسب سود نمایند.
-
Exchange-Traded Fund ↑